Wprowadzenie przepisów dotyczących sygnalistów w Polsce jest implementacją prawa unijnego – dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.

Przepisy ustawy wejdą w życie 25 września tego roku. Wyjątkiem są przepisy o zgłoszeniach zewnętrznych, które wejdą w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.

Jakie są cele ustawy?

1. Ochrona sygnalistów: ustawa wprowadza i ujednolica środki ochrony dla osób zgłaszających naruszenia prawa.
2. Szybsze wykrywanie nieprawidłowości w organizacjach.
3. Ochrona dóbr wspólnych oraz poprawa jakości zarządzania i przestrzegania prawa w organizacjach.
4. Budowanie pozytywnej kultury organizacyjnej sprzyjającej etycznemu postępowaniu.
5. Wdrożenie przepisów unijnych.

Dlaczego ustawa o sygnalistach jest ważna?

Bez wprowadzenia odpowiednich przepisów o ochronie sygnalistów, osoby zgłaszające naruszenia nie miały zapewnionej właściwej ochrony przed działaniami odwetowymi. Z tego powodu wielu potencjalnych sygnalistów rezygnowało ze zgłaszania nieprawidłowości.

Dzięki nowym przepisom więcej osób będzie mogło bez obaw dokonywać zgłoszeń. To przyczyni się do zwiększenia transparentności i uczciwości w miejscach pracy, poprawiając jednocześnie kulturę organizacyjną i poziom przestrzegania przepisów.

Wiele jednak zależy od podejścia pracodawców – zarówno przy wdrażaniu procedur, jak i późniejszym stosowaniu ich. Pracodawcy powinni przyjąć procedury nie tylko aby dopełnić formalności i nie narazić się na kary. Mogą wykorzystać nowe przepisy jako narzędzie-zapalnik do poznania swojego zakładu pracy, kultury w nim panującej i rozwiązywania problemów, o których istnieniu być może nawet nie wiedzieli. Współpraca z sygnalistami może być jednym z najskuteczniejszych narzędzi do wykrywania nadużyć w organizacji, bez wątpienia może więc pomóc zminimalizować straty.

Podejście pracodawcy do nowych przepisów jest kluczowe dla skutecznego funkcjonowania procedur. Jeżeli pracownicy będą czuli, że mimo wprowadzenia regulacji, ich zgłoszenie nie wywoła reakcji, a wręcz zostanie „zamiecione pod dywan”, to nie będą ich dokonywać, a w organizacjach będą nawarstwiać się nieprawidłowości i konflikty, którym można było zapobiec.

Kim są sygnaliści?

To osoby zgłaszające lub ujawniające publicznie informacje o naruszeniu prawa uzyskane w kontekście związanym z pracą.

• Informacje o naruszeniu prawa — informacja, a w tym uzasadnione podejrzenie dotyczące zaistniałego lub potencjalnego naruszenia prawa:
  • w podmiocie prawnym, w którym sygnalista uczestniczył w procesie rekrutacji lub innych negocjacji poprzedzających zawarcie umowy, pracuje lub pracował.
  • w podmiocie prawnym, z którym sygnalista utrzymuje lub utrzymywał kontakt w kontekście związanym z pracą.

• Naruszenie prawa – działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem, lub mające na celu obejście prawa dotyczące:
  • korupcji,
  • zamówień publicznych,
  • usług, produktów i rynków finansowych,
  • przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,
  • bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami,
  • bezpieczeństwa transportu,
  • ochrony środowiska,
  • ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego,
  • bezpieczeństwa żywności i pasz,
  • zdrowia i dobrostanu zwierząt,
  • zdrowia publicznego,
  • ochrony konsumentów,
  • ochrony prywatności i danych osobowych,
  • bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych,
  • interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej,
  • rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych,
  • konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w punktach powyżej.

Co istotne – w zakresie tym brakuje naruszeń prawa pracy, które początkowo miały się tam znaleźć.

• Kontekst związany z pracą – przeszłe, obecne lub przyszłe działania związane z wykonywaniem pracy na podstawie wszelkich stosunków w podmiotach prawnych, w ramach których uzyskano informację o naruszeniu prawa oraz istnieje możliwość doświadczenia działań odwetowych.

Sygnalistami mogą zostać nie tylko pracownicy, ale również inne osoby niezależnie od formy świadczenia pracy, na przykład stażyści, wolontariusze, osoby na umowach zlecenia, akcjonariusze czy praktykanci.

Sygnaliści podlegają ochronie od momentu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Warunkiem jest to, aby uzasadnione podstawy sądzić, że przekazywana informacja była prawdziwa w momencie jej zgłaszania lub ujawniania oraz że dotyczyła naruszenia prawa. To oznacza, że ochrona jest niemal natychmiastowa i niezależna od otrzymanego potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia, weryfikacji czy rozpatrzenia go.

 

Zachęcamy do śledzenia naszych dalszych wpisów, gdzie szerzej będziemy opisywać i wyjaśniać nowe przepisy. Chcemy wspierać firmy we wdrożeniu nowych obowiązków.